Βιέννη, 1938.

Οι Ναζί έχουν εισβάλει στην Αυστρία, καταδιώκοντας τους Εβραίους. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ εξακολουθεί να ελπίζει στο αύριο και αρνείται να φύγει. Αλλά το αύριο φαίνεται δυσοίωνο για εκείνον, καθώς η Γκεστάπο συλλαμβάνει την κόρη του, Άννα και την παίρνει για ανάκριση. Ο Φρόιντ παραμένει μόνος και απελπισμένος, όταν ξαφνικά ένας άγνωστος εισβάλει στον χώρο του, μπαίνοντας από το παράθυρο. Ποιος είναι; Τι αναζητά; Είναι τρελός; Μήπως η παρουσία του είναι απλώς ένα όνειρο; Μια ενσάρκωση της αντίληψής μας για το υποσυνείδητο του Φρόιντ; Ή είναι στα αλήθεια, όπως ισχυρίζεται, ο Θεός αυτοπροσώπως;

«Ο Επισκέπτης» του Ερίκ Εμμανουέλ Σμιτ, υπό την σκηνοθεσία του Σωτήρη Τσαφούλια, ανεβαίνει από την 1η Φεβρουαρίου και για λίγες μόνο παραστάσεις, στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Λίγες μέρες λοιπόν πριν την πρεμιέρα, ο σκηνοθέτης Σωτήρης Τσαφούλιας, μαζί με τους ηθοποιούς Μάνο Βακούση, Φώτη Θωμαΐδη, Μαρία Παπαλάμπρου και Δημήτρη Παπαδάτο, έδωσαν ένα δείγμα από την παράσταση, ενώ μίλησαν αναλυτικότερα για το έργο.

«Όταν διάβασα το έργο του Ερίκ Eμμανουέλ Σμιτ ‘Ο Επισκέπτης’, μου ήρθε στο μυαλό μια φράση του Ευριπίδη. ‘Τι είναι Θεός; Τι μη Θεός; Και τι το ανάμεσα τους;’». Μια από τις πρώτες σκέψεις του σκηνοθέτη, διαβάζοντας το έργο. Οι φιλοσοφικοί του αυτοί προβληματισμοί όμως δεν είναι αυθαίρετοι συλλογισμοί, αλλά απόρροια του ίδιου του έργου. Και αυτό επειδή, όπως αναφέρει ο Σωτήρης Τσαφούλιας, «Ο επισκέπτης» δεν είναι ένα πολιτικό έργο που καταδεικνύει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τους Ναζί, αλλά ένα φιλοσοφικό έργο, με αλληγορικές σημασίες, που θίγει τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και πίστης σε ό,τι αποκαλεί Θείο. Οι αλληγορίες εναλλάσσονται μεταξύ των Ναζί, που στο πρόσωπό τους εκφράζονται μορφές ολοκληρωτισμού ή φασισμού, εν αντιθέσει με το πρόσωπο των Εβραίων, όπου εκφράζονται όλες οι «μειονότητες» που βάλλονται τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, στο σκηνοθετικό του σημείωμα, ο σκηνοθέτης τοποθετείται περαιτέρω στο έργο, αναφέροντας πως ο Σμιτ στην προσπάθειά του να συνομιλήσει με τον Θεό, ως το απόλυτο σύμβολο της πίστης, βάζει τον Φρόιντ – τον μεγαλύτερο υποστηρικτή του αντιθεϊσμού, να συναντηθεί μαζί του.

Η συνάντηση – συζήτηση αυτή μεταξύ άθεου Φρόιντ και Επισκέπτη, μοιάζει με την περίληψη μιας συζήτησης περί ενός αιώνιου θέματος, που πάντα θα απασχολεί, θα προβληματίζει και θα διχάζει τους ανθρώπους, όχι μόνο μεταξύ τους αλλά και με τον ίδιο τους τον εαυτό. Το έργο διαθέτει πάθος και σεβασμό ως προς τα ερωτήματα που θέτει. Δεν δίνει απαντήσεις. Θέτει με έναν τολμηρό τρόπο αυτά τα ερωτήματα, διατηρώντας βέβαια μια ισορροπία στην επιχειρηματολογία της προσέγγισής τους. Και όλα τα παραπάνω προσδίδουν στο έργο και έναν ερωτικό χαρακτήρα εκτός του ήδη φιλοσοφικού. «Γιατί ο Έρωτας κρύβεται στις Ερωτήσεις», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει.

Παράλληλα, Ο Φώτης Θωμαΐδης, που ερμηνεύει τον Φρόιντ, εξέφρασε τη γοητεία και το θαυμασμό του για ένα έργο που ξεχειλίζει από ιδέες, εσωτερικές αναζητήσεις, αντιπαραθέσεις για φιλοσοφικά ζητήματα και όλα αυτά μέσα από την έκφραση έντονων συναισθημάτων. “Το να σε αποκαλούν Φρόιντ, έστω και επί σκηνής, δεν είναι και το πιο εύκολο”, όπως αναφέρει. Ίσως να οφείλεται στην πολυδιάστατη προσωπικότητα, καθώς και στην πολυσύνθετη ψυχοσύνθεση του χαρακτήρα. Οπότε, το να υποδυθεί ένα τέτοιο πρόσωπο αποτέλεσε μια πρόκληση για τον ηθοποιό, η οποία έγινε πραγματικότητα, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη. Συγχρόνως, ο Μάνος Βακούσης, όντας ο Επισκέπτης, τονίζει πως το έργο αυτό μας μιλά κυρίως για την αμφιβολία του ανθρώπου. Πως εν τέλει, ως άνθρωποι, δεν πιστεύουμε σε τίποτα, είμαστε ανελεύθεροι, παγιδευμένοι με τις εμμονές μας σε ένα συλλογικό και ατομικό επίπεδο. «Νοιώθω ότι μέσα από αυτό το έργο, ο άνθρωπος μπορεί να ξανανιώσει και να γίνει άνθρωπος», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Επιπλέον, η Μαρία Παπαλάμπρου – Άννα Φρόιντ – μίλησε για την ιδιαίτερη εμπειρία που είχε μέσα από τη συνεργασία της με τον Σωτήρη Τσαφούλια, «έναν άνθρωπο με ελεύθερο πνεύμα, που το μεταφέρει και στον χώρο εργασίας του με τον τρόπο που σκηνοθετεί, αφήνοντας έτσι τον ηθοποιό να δημιουργήσει και να εκφραστεί ελευθέρα, καθοδηγώντας τον βέβαια μέσα από την ανάλυση του ρόλου, στο αποτέλεσμα που έχει οραματιστεί». Ενώ τέλος, ο Δημήτρης Παπαδάτος, που ερμηνεύει τον ρόλο του Αξιωματικού, μίλησε για την εμπειρία του να συμμετέχει σε ένα έργο με τόση δύναμη σε όλες του τις εκφάνσεις. Ο ρόλος του συμβολίζει το κακό, τις φοβίες των ανθρώπων και ό,τι γενικά μπορεί να τους τρομάζει. Βέβαια ο αξιωματικός παραμένει ένας άνθρωπος. Το καλό και το κακό βρίσκονται στις δυο αντίθετες άκρες ή συναντιούνται κάπου στο γκρι, στη μέση; «Άραγε το κακό και το μαύρο έχουν και κάτι λευκό μέσα τους; Μπορεί να αμφιβάλουν; Θα το δείτε στην παράσταση», μας αναφέρει, αφήνοντας έναν μυστήριο να πλανάται μέχρι την πρεμιέρα της παράστασης.

Πράγματι, αυτό το μυστήριο που περιτριγυρίζει τον «Επισκέπτη» για τα ερωτήματα και τους προβληματισμούς που θίγει, μας γοητεύει, μας κεντρίζει το ενδιαφέρον και αδημονούμε για την πρεμιέρα, που θα ξετυλιχτούν όλες αυτές ερωτήσεις, που θα κινητοποιήσουν το μυαλό και την σκέψη μας.

Αναστασία Τζάνου