Αντί προλόγου: “Γι’ αυτό, παραμείνετε ανθρώπινοι στην κρίση σας”. Τα τελευταία λόγια του προέδρου του δικαστηρίου στην εναρκτήρια ομιλία του. Ο Λαρς Κοχ είναι ένοχος, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία για τούτο. Οδήγησε στον θάνατο εκατόν εξήντα τέσσερις αθώους ανθρώπους. Ισόβια! Ο Λαρς Κοχ, με την κίνησή του αυτή, έσωσε εβδομήντα χιλιάδες αθώους ανθρώπους. Αθώος! Οι δύο όψεις του αυτού νομίσματος; Ο άνθρωπος που γίνεται θεός για το καλό των συνανθρώπων του; Και αυτό το καλό άντε να το εξηγήσεις στις οικογένειες των θυμάτων… Το δίπτυχο παίρνει φωτιά στα χέρια μας. Ε και Α. Η κόλαση και η γη της επαγγελίας. Την πρώτη φορά που είδα αυτή την παράσταση θυμάμαι ότι ανατρίχιαζα καθόλη τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας. Απόψε ένιωσα ακριβώς το ίδιο, για τέταρτη φορά μάλιστα και πρώτη με την καινούργια διανομή. Τι κείμενο, τι ιδέα, τι ερμηνείες, τι σκηνοθετική άποψη! Θέλω να γεμίσω ένα τετράδιο θαυμαστικά και να το αναρτήσω σαν επίσημη κριτική του έργου. Χωρίς λέξεις, χωρίς τίποτα άλλο! Ο τρόμος προ των πυλών και η κάθαρση, η οποία κάθε φορά θα αποφασίζεται από το κοινό. Ο τρόμος που είναι γέννημα ανθρώπινο και που αρέσκεται να τρώγει τον γεννήτορά του. Ο τρόμος που αποφεύγει να κάνει σε σαράντα εννέα λεπτά αυτό που άνετα μπορεί σε δεκαπέντε. Ο τρόμος που δεν αντέχει να είμαστε ανθρώπινοι στην κρίση μας. Από τις πλέον κορυφαίες παραστάσεις των τελευταίων δέκα ετών.
O επισμηναγός Λαρς Κοχ είναι ένας από τους πιο επίλεκτους πιλότους της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας. Στέλεχος-υπόδειγμα, κοφτερό μυαλό, με περγαμηνές που τον γκρουμάρουν ακόμα και για τη μεγάλη βαθμίδα, οικογενειάρχης, σοβαρός άνθρωπος. Όταν λαμβάνει ένα σήμα να σηκώσει το Eurofighter του και να βρεθεί πολύ κοντά σε ένα επιβατηγό αεροπλάνο της Lufthansa, το οποίο βρίσκεται στα χέρια αεροπειρατών και το οποίο φιλοξενεί στα σπλάχνα του 164 ανθρώπους, η λογική του ταξιδεύει ακόμα πιο γρήγορα. Τι θα συμβεί; Τι έχει στο μυαλό του ο ελέγχων το αεροπλάνο; Οι πιλότοι περιμένουν οδηγίες από την κεντρική διοίκηση και ο Κοχ ρωτά και ξαναρωτά. Το αεροπλάνο κατευθύνεται προς το γήπεδο της Μπάγιερν, στο οποίο διεξάγεται ο ποδοσφαιρικός αγώνας Γερμανίας – Αγγλίας, με εβδομήντα χιλιάδες κόσμο να παρακολουθεί. Το παιχνίδι χοντραίνει…
Τα δύο Eurofighter καραδοκούν. H Allianz Arena αποτελεί τον στόχο του Airbus του γερμανικού εθνικού αερομεταφορέα. O Koχ ζητά νέες οδηγίες. Η διοίκηση αντιμετωπίζει το απόλυτο δίλημμα. Τι θα γίνει με τους θεατές; Τι θα γίνει με τους επιβάτες; Προλαβαίνει να εκκενώσει το γήπεδο; Προλαβαίνει να κάνει κάτι άλλο; Αν το αεροσκάφος συντριβεί μέσα στο στάδιο, θα θρηνήσουν δεκάδες χιλιάδες οικογένειες… Ο πιλότος αποφασίζει μόνος του. Παίρνει τον νόμο στα χέρια του και εξαπολύει ένα πύραυλο Sidewinder. Ανατινάζει το αεροσκάφος και παίρνει στο λαιμό του και τη συνείδησή του εκατόν εξήντα τέσσερις ψυχές και τις παντοτινές κατάρες των αγαπημένων τους. Με το που προσγειώνεται, συλλαμβάνεται. Και εμείς βρισκόμαστε στο δικαστήριο, να παρακολουθούμε την ακροαματική διαδικασία, αποτελώντας μάλιστα το ορκωτό τμήμα, τους ενόρκους. Η εισαγγελέας, ο δικηγόρος υπεράσπισης, ο πρόεδρος, ο μάρτυρας υπεράσπισης, ο μάρτυρας κατηγορίας… Το υπέρτατο ερώτημα. Είχε δικαίωμα να το κάνει; Είναι αθώος ή ένοχος επειδή θυσίασε αθώους πολίτες για να σώσει περισσότερους αθώους πολίτες; Ο νόμος ερμηνεύει όπως πρέπει; Το ηθικό είναι τίμιο και το ανάποδο; Ο καλός σκοπός αγιάζει τα μέσα και τα όπλα;
Ο κύριος Γιώργος Οικονόμου έχει κάνει μια θαυμάσια παράσταση, βασισμένος στη μετάφραση της κυρίας Ευαγγελίας A. Νάνου και την υπέροχη διασκευή της πανταχού παρούσας, της κυρίας Μιρέλλας Παπαοικονόμου. Οι ηθοποιοί στέκονται καταπληκτικά στη σκηνή. Και οι έξι τους! Ο τρόπος έκφρασης και έκφανσης, τα βλέμματα, οι διαπεραστικές ματιές, οι εντάσεις, οι ενστάσεις… Όλα είναι τέλεια προσεγμένα, όλα έχουν δουλευτεί σε βαθμό που πλέον η παράσταση δεν είναι πια παράσταση. Παρακολουθούμε μία κανονικότατη δίκη. Είμαστε μάρτυρες μίας κοινωνικής κατάστασης, η οποία πιέζει το μυαλό μας, την αισθητική μας, το είναι μας, τη σκέψη μας τώρα και για πάντα. Το δίλημμα μετατρέπεται στο ερώτημα της χιλιετίας. Ο επισμηναγός είναι ήρωας ή χασάπης; Ποιος θέτει τους κανόνες, ποιος θεσπίζει και ποιος αποφασίζει για το έγκλημα και την όποια τιμωρία; Τι είναι αυτό που χωρίζει το ανδραγάθημα από το ειδεχθές;
Ο κύριος Νίκος Ορφανός εντυπωσιάζει ως πρόεδρος του δικαστηρίου. Ο τρόπος του και η ομιλία του είναι έτσι δοσμένες, που θεωρείς αυτόματα ότι αντί για ηθοποιό, οι συντελεστές έψαξαν και βρήκαν έναν πραγματικό δικαστή για την παράσταση. Από το πώς μιλάει στους δικηγόρους μέχρι το πώς απευθύνεται σε μας. Ακόμα και χιούμορ βγάζει! Μου θύμισε δικαστές σε αμερικάνικες σειρές, ιδίως από τον τρόπο, με τον οποίο έκλεισε την ομιλία του, μετά την ετυμηγορία. Στον ρόλο του συνηγόρου υπεράσπισης συναντάμε ξανά τον κύριο Γιάννη Στεφόπουλο, τον οποίο είχαμε απολαύσει από την πρώτη διανομή και το πρώτο ανέβασμα της παράστασης. Εξαιρετικός! Πληθωρικός, άμεσος, καίριος, τίμιος στο κούμπωμα στον ρόλο του. Ίσως και αιχμή του δόρατος σε σημεία του έργου.
Χάρηκα πολύ που είδα για μία ακόμη φορά την κυρία Μαριάννα Πολυχρονίδη σε παράσταση. Τέτοιο πολυτάλαντο πλάσμα δεν χορταίνω να το βλέπω στη σκηνή. Αφήνοντας στην άκρη την πλατινένια φωνή της, μια και σε αυτό το έργο δεν τραγουδά, αφήνω επίσης να με συναρπάσει η ερμηνεία της. Είναι πανέμορφη και κανένας δεν ασχολείται μ’ αυτό. Εστιάζουν όλοι στην απόδοση του χαρακτήρα της. Κινείται συνεχώς, φτάνει μέχρι τις θέσεις των θεατών, απορεί και εξίσταται, ρωτά και αγορεύει. Άψογη σαν εισαγγελέας! Στον ρόλο του επισμηναγού Κοχ ο κύριος Γιώργος Σπάνια, ο οποίος υποδύθηκε τον ρόλο και στο δεύτερο ανέβασμα. Άρτια κλειδωμένος στον ρόλο του, κλινικός και με καθαρή άρθρωση, παραμένει ένα σπουδαίο συν σε αυτή την παράσταση. Ιδίως όταν αρχίζει να εκφράζει τις απόψεις του για τις «παράπλευρες απώλειες». Απολαυστικός πραγματικά.
Αξιόλογοι και αξιοπρεπέστατοι οι δύο ηθοποιοί που ερμηνεύουν τους δύο εναπομείναντες ρόλους. Η κυρία Φιόνα Γεωργιάδη σαν σύζυγος θύματος του Κοχ και μάρτυρας κατηγορίας, η οποία μεταδίδει στον θεατή όλο τον πόνο και την απόγνωση ενός ανθρώπου που έχασε τον άνθρωπό του από ένα καπρίτσιο της μοίρας. Ο λόγος της καθαρός, η παρουσία της αψεγάδιαστη. Ομοίως όμοια για τον κύριο Αντώνη Αντωνάκο, ο οποίος υποδύεται τον σμήναρχο Λάουτερμπαχ, τον στρατιωτικό προϊστάμενο του Κοχ και ο οποίος πείθει όλους μας με τον τρόπο που παίζει. Είναι ο κλασσικός «αεροπίλαφος», που γνωρίζει μόνο ό,τι «προβλέπεται»; Πραγματικά εκνεύρισε με την περσόνα που πέρασε και αυτό δείχνει πως στάθηκε στο απόλυτο της πρόκλησης του ρόλου του.
Στο τέλος κληθήκαμε να υψώσουμε τη γνώμη μας. Ογδόντα ένορκοι αποφάνθηκαν… και εκατόν τριάντα… το αντίθετο. Όχι, δεν θα σας πω την έκβαση. Έτσι κι αλλιώς, κάθε βράδυ το διακύβευμα θα είναι διαφορετικό, οι απόψεις θα διίστανται με διαφορετική αναλογία και το αποτέλεσμα θα ποικίλει. Στην ανταπόκριση της παράστασης, που είχε δημοσιευθεί το 2019, είχα γράψει «Ομολογώ πως είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες παραστάσεις που έχω δει, θα την ξανάβλεπα πολύ άνετα και δυο και τρεις φορές και την προτείνω ανεπιφύλακτα». Αισίως βρίσκομαι στην τέταρτη φορά και όσοι και όσες πάτε και περάσετε όπως εγώ, κάντε ένα κόπο και πείτε το. Να σημειώσω εδώ πως κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας, ο επισμηναγός απευθύνεται στον δικηγόρο του, με τον οποίο «κάτι συζητά». Έξοχο δείγμα σκηνοθετικής οξύνοιας και δυναμικής που δεν φείδεται ενεργειών, προκειμένου να εμφανίσει το πραγματικό ως γεγονός και το γεγονός ως παρυφή της ζωής.
Να σημειώσω επίσης πως, για μία ακόμα φορά, ένα δικαστικού περιεχομένου έργο δείχνει το πόσο αδύναμο είναι το σύστημα των ενόρκων. Το σώμα ψηφίζει με βάση και γνώμονα το μυαλό και την καρδιά και όχι τον νόμο. Το έθιξε και ο πρόεδρος. Και είχε/έχει απόλυτο δίκιο.
Πολύ απλά, πάτε και βλέπετε την παράσταση! Συγκλονιστική, απέραντη, πανανθρώπινη. Ένα πολιτιστικό χάρμα.
Κώστας Κούλης
Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.
0 Comments