Θεώμενοι: Η μάνα αυτουνού… Έλλη Ζάχου Ταχτσή @ Vault

Θυμάμαι όταν ετοίμαζα την ανταπόκριση για «Το τρίτο στεφάνι». Τέτοια εποχή, δυο χρόνια πίσω. Η ιστορία για την έκδοση του βιβλίου ήταν από μόνη της κινηματογραφική ταινία.

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.

Ο Κώστας Ταχτσής ολοκλήρωσε το βιβλίο γύρω στα 1960. Το εξέδωσε ο ίδιος, μετά από τρεις αποτυχημένες προσπάθειες να το βγάλει με κάποιον εκδοτικό οίκο, δύο χρόνια μετά. Παταγώδης αποτυχία. Το 1970 (χρονιά που πέθανε ο Hendrix, πέθανε η Joplin, πέθανε ο De Gaullle και διαλύθηκαν οι Beatles) οι Εκδόσεις Ερμής τολμούν και το επανακυκλοφορούν. Και γίνεται ο καλός χαμός! Από τότε το απίστευτο κείμενο κοσμεί ραδιόφωνο, τηλεόραση και θεατρικές σκηνές.

Η γυναίκα που βρίσκεται καθισμένη απέναντί μας, δεν είναι όποια κι όποια. Ονομάζεται Έλλη Ζάχου Ταχτσή και είναι η μητέρα του συγγραφέα, του μεταφραστή, του ποιητή, του τυχοδιώκτη, του περιπετειώδους ανθρώπου, εκείνου που γύρισε τον μισό πλανήτη, «αυτουνού»… Αυτουνού που ντυνόταν με γυναικεία ρούχα και ψωνιζόταν στη Συγγρού. Αυτουνού, εκεινού, τουτουνού, που τον δολοφόνησαν και που ο ένοχος δεν συνελήφθη ποτέ.

Η Έλλη αφηγείται την ιστορία της. Την ιστορία των παππούδων και των γονιών της. Του πατέρα της, που λάτρευε και της μάνας της, που θεωρούσε υπαίτια για τη δυστυχία της. Τη δική της δυστυχιά. Κοριτσάκι ήταν όταν την πάντρεψαν. Δεκάξι χρονών. Ο πατέρας της, ο μπαμπάκας της, τη ρώτησε. «Τόνε θες»; Για να ξεφύγει από τη μάνα της και για να αποφύγει το σχολείο, είπε ναι. Να ζήσει ήθελε. Να ζήσει ωραία και ν’ αγαπηθεί. Και αυτή η ριμάδα η ομορφιά προσπέρασε. Μέθυσος και χασικλής ο λεγάμενος. Μωρέ, σύζυγος να σου πετύχει… Σκληρή μάνα η ίδια. Τα ‘δερνε τα παιδιά της. Μα δεν σας λέω κάτι καινούργιο. Έτσι ήταν εκείνες οι εποχές. Δέρναν οι γονείς, οι δασκάλοι, δέρναν οι γείτονες και οι συμμαθητές…

Η κυρία Ράνια Σχίζα είναι η μητέρα του Κώστα Ταχτσή. Είναι η Έλλη Ζάχου. Έχουν ειπωθεί πολλά για την ερμηνεία της, βραβεύτηκε τώρα κοντά για τον ρόλο και τη δουλειά της πάνω σε αυτό το μοτίβο. Να σας πω κάτι; Ό,τι κι να διαβάσατε, ό,τι κι αν ακούσατε, δεν είναι τίποτα μπροστά σε αυτό που θα δείτε, όταν πάτε να δείτε την παράσταση. Γιατί θα πάτε. Γιατί δεν είναι δυνατό να το σκεφτείτε και να πείτε όχι. Γιατί δεν παίζει κάτι άλλο, πέρα από το «Ναι, θα πάω».

Είδα μία γυναίκα καθισμένη για περίπου ογδόντα λεπτά. Καθισμένη έβγαλε όλο το έργο – σχεδόν. Άλλαξε πολλές φορές την ένταση και τον τόνο της φωνής της. Άλλαξε ακόμα και τη χροιά της. Όταν μιμούταν ή/και κορόιδευε αυτά που της ζητούσε η μητέρα της, όταν μετέφερε τι της έλεγαν άλλοι, διάφοροι, μέσα στον κύκλο της ζωής της. Άλλαζε την ταχύτητα ομιλίας της. Από την άνεση και το «Λοιπόοοοοοοοοοον» στις χίλιες πεντακόσιες λέξεις ανά λεπτό και τις απίστευτες αναπνοές στο ενδιάμεσο. Άλλαζε τα μόρια του κορμιού της. Κατέβαζε το κεφάλι, το σήκωνε θριαμβευτικά, χαμογελούσε, φώναζε, γινόταν δικαστής και κατηγορούμενος μαζί, θεός και διάολος μαζί.

Αφηγείται τις τελευταίες στιγμές της. Ο Κώστας έχει πάει να τη δει στο νοσοκομείο. Για κάποιο λόγο, η ιστορία του Κώστα Ταχτσή σταματάει στα δέκα του περίπου και συνεχίζει όταν, αναγνωρισμένος πια, αλλά και δακτυλοδεικτούμενος, την επισκέπτεται και εκείνη τον απορρίπτει. «Γυναικωτός, μωρέ; Με φουστάνια και κραγιόν και βαμμένα νύχια και περούκες, μωρέ»; Δεν το αντέχει η μάνα. Δεν θέλει να το αντέξει. Δεν μιλάμε γενικά, μην παρερμηνεύετε, μην αλλοιώνετε το νόημα. ΑΥΤΗ η μάνα δεν θέλει να το δεχτεί. Έχει κάθε δικαίωμα.

Στο μπιζάρισμα, όρθια πια, όπως και στον επίλογο, στέκεται απέναντί μας, χαιρετά, υποκλίνεται, ανοίγει τα χέρια της και τα κάνει μία πελώρια αγκαλιά. Το δικό της, καταδικό της ευχαριστώ. Από τις πιο όμορφες αφηγήσεις επί σκηνής. Από τις πιο όμορφες εξιστορήσεις των τελευταίων είκοσι και πλέον ετών. Από τις ερμηνείες που βρίσκονται πάνω από «αξιολογήσεις», «κριτικές», «βαθμολογίες». Η Σχίζα πλάθει με το μυαλό και τη γλώσσα της, τον μονόλογο του μέλλοντος. Αρωγοί της ο κύριος Βαγγέλης Λάσκαρης, που χρειάστηκε μόλις δύο τετραγωνικά για να φτιάξει μία υπέρ-παραγωγή σκηνοθετικά και η κυρία Κική Μαυρίδου, που δημιούργησε ένα κείμενο αθάνατο, ένα κείμενο «από κείνα». Το δέκα το καλό. Μαζί με τους φωτισμούς του κυρίου Βαγγέλη Μούντριχα, που έκανε την παράσταση φιλμ και μάλιστα χολιγουντιανό.

Τι να πω τώρα; Ότι το προτείνω ανεπιφύλακτα; Ο θεατής ξέρει πλέον. Έχει διαβάσει. Θα πάει. Μάλλον, θα ξαναπάει. Όσο για μας… Μάλλον θα προετοιμάσουμε το έδαφος για μία κουβέντα με την Έλλη. Για τον πατέρα της, τον άνδρα της, τον Κώστα της. Για την Ελλάδα που είναι η σύνθεση αυτών των προσώπων. Για ένα στεφάνι που ήταν από την αρχή μαραμένο…

Κώστας Κούλης