Υπάρχουν άνθρωποι που γράφουν ιστορίες και στίχους και είναι πολύ καλοί σ’ αυτό. Υπάρχουν κι άλλοι που είναι εξαιρετικοί και στα δύο «είδη» και αναφερόμαστε σε κείνους κάθε φορά που ένα τρομερό βιβλίο ή τραγούδι αγγίζει την ψυχή μας. Και – τέλος – υπάρχουν δημιουργοί σαν τον Μάνο Ελευθερίου… Άνθρωποι που έχουν ερωτική σχέση με τις λέξεις. Όντα που γράφουν πράγματα από το μέλλον κι έρχονται και μια βόλτα από το σήμερα για να δώσουν τροφή για το μυαλό μας. Όταν είχα ακούσει για πρώτη φορά το «Μαλαματένια Λόγια» δεν πίστευα ότι μπορεί άνθρωπος να γράψει με τέτοιον τρόπο. Όταν έλαβα το δελτίο τύπου για την παρουσίαση του νέου του βιβλίου, «Φαρμακείον Εκστρατείας», έκανα αμέσως τις επαφές μου για να μπορέσω να μιλήσω με τον σπουδαίο άνθρωπο του πνεύματος. Οι προσπάθειες ευοδώθηκαν και ο Μάνος Ελευθερίου μας μίλησε για το καινούργιο πόνημά του, για τα τραγούδια του, για το αν πιστεύει ότι έχουμε τύχη εμείς οι Έλληνες. Γλυκύτατος και με εκπληκτικό χιούμορ, ο μεγάλος εραστής των γραμμάτων έκανε τη Μαρία Ασημακοπούλου να ρωτά και μένα να ακούω σα σχολιαρόπαιδο που δεν θέλει να τελειώσει ποτέ η αφήγηση. Οφείλουμε να ευχαριστήσουμε μέσα από την καρδιά μας δύο εξαίρετες κυρίες. Τη Λίνα Κορομάντζου από τη V+O Communication και τη Ντόρα Τσακνάκη από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, που συνέβαλαν στο να πραγματοποιηθεί αυτή εδώ η συνέντευξη, η οποία είχε δημοσιευθεί για πρώτη φορά το 2017 και μεταφέρεται πλέον και εδώ, στο νέο μας σπίτι.

Φαρμακείον Εκστρατείας;
Εκστρατεία είναι η εκστρατεία όλων των ανθρώπων και φαρμακείο για τα φάρμακα… όλων των ανθρώπων. Επειδή τυχαίνει να είμαι και ελαφρώς άρρωστος συνεχώς (γέλια) και οι περισσότεροι Έλληνες είναι άρρωστοι… γεμάτα τα νοσοκομεία από ασθενείς… Βεβαίως δεν το εύχεται κανείς. Ένα πράγμα εύχεται. Να γίνουμε καλά. Αλλά δεν ασχολείται το βιβλίο με αυτά τα πράγματα. Έχουν μία άλλη επέκταση αυτές οι λέξεις. Κάποιος είναι σε μία γέφυρα ενός τρένου, βλέπει που περνάει από κάτω το τρένο και βλέπει πάνω στο τρένο γραμμένο με σπρέι «Φαρμακείον Εκστρατείας»… Γίνεται ένας πόλεμος και μαζεύονται στις αποβάθρες χιλιάδες άνθρωποι, νέα παιδιά που πηγαίνουν εκεί που τους κάλεσαν για να παρουσιαστούν. Βλέπει αυτός τις λέξεις «Φαρμακείον Εκστρατείας» και λέει «Αυτός είναι ωραίος τίτλος για το μυθιστόρημά μου και όχι εκείνος που διάλεξα»! Από κει προέρχεται ο τίτλος του βιβλίου. Αλλά… Καταρχήν όλοι μιλούν για έρωτες μέσα. Το πρώτο μέρος μιλάει για χαμένους έρωτες. Το δεύτερο για κερδισμένους και για χαμένους έρωτες. Όχι των πρωταγωνιστών, ούτε του πρωταγωνιστή του βιβλίου, αλλά κάποιων άλλων. Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου είναι ένας συγγραφέας, ακριβώς στην ηλικία μου, που λέγεται Ηλ, δηλαδή Εμμανουήλ. Το λέω στο τέλος και γράφω «Αυτός είναι εβδομήντα εφτά χρόνων, δηλαδή εγώ», τα αναλύω όλα για να ξεκαθαρίζει το πράγμα. Σαν να βρίσκεις δύσκολες λέξεις σε ένα σταυρόλεξο και ξαφνικά βλέπεις ότι τη λέξη που σου έλειπε ήταν πολύ εύκολο να τη βρεις. Διευκολύνω τον αναγνώστη, διότι σε όλο το βιβλίο τον αναφέρω σαν Ηλ. Είναι το χαϊδευτικό του Εμμανουήλ…

Και μπαίνει παντού, έτσι; Ο Εμμανουήλ έχει στοιχεία από εσάς;
Εγώ είμαι!

Είναι αυτοβιογραφικό;
Και αυτοβιογραφικό. Είναι πολλά πράγματα.

Ο συγγραφέας είναι απλό παρατηρητής;
Όχι! Συμμετέχει. Συμμετέχει σε όλα.

Σε πρώτο πρόσωπο αφηγείστε;
Σε τρίτο… Αλλά, ουσιαστικά, είμαι εγώ. Πίσω από όλα τα πρόσωπα. Ακόμα κι αν μιλούν δυο άνθρωποι, είμαι και οι δύο. Έχω κάνει κόλπα! (γέλια)

Πέρα από τους πρωταγωνιστές… Οι «κομπάρσοι» ποιοι είναι; Άνθρωποι που έχετε κάποτε συναντήσει στη ζωή σας;
Δεν υπάρχουν πολλοί κομπάρσοι σε αυτό το μυθιστόρημα. Έχουν μείνει… άγνωστοι. Υπάρχουν κάποια ονόματα μέσα, που περνάνε στον αέρα…

Ουδεμία σχέση με την πραγματικότητα;
Όχι… Δεν παίζουν ρόλο μέσα στο μυθιστόρημα. Έπαιξαν ένα μικρό ρόλο στους ήρωες… κάποτε… Κάποιοι τους είδαν και πέρασε, τελείωσε η υπόθεση. Δεν είναι βρώμικα πρόσωπα μέσα στο μυθιστόρημα.

Ο τίτλος που είχε στην αρχή επιλεγεί…
Δεν ήταν τίποτα. Ένα αστείο… Ένας αστείος τίτλος ήταν. «Το σπίτι»… Τρέχα γύρευε! (γέλια) Και αυτός μόλις βλέπει το «Φαρμακείον Εκστρατείας» λέει «Αυτός είναι τίτλος»! Αλλά είναι παρά πολύ αργά για να το αλλάξει. Γιατί το μυθιστόρημα το έχει πάρει από τον εκδοτικό οίκο και θα του συμβεί κάτι που θα τον κάνει να μην μπορεί να ελέγξει αν θα χρησιμοποιήσει αυτό το πράγμα.

Είναι γεμάτο ανατροπές, έτσι;
Νομίζω ναι…

Τι είναι για σας να γράφετε; Τι σημαίνει για σας «Κάθομαι και γράφω, στο τραπέζι μου, στο γραφείο μου»;
Τι να σημαίνει… Ό,τι σημαίνει για όλους… Κάθεσαι και γράφεις κάτι που σκέφτεσαι, κάτι που θα ‘θελες να γίνει και δεν γίνεται, κάτι που δεν θα γίνει ποτέ, εκείνο καταγράφεις περισσότερο…

Κάτι που αγαπάς ίσως;
Βεβαίως! Πάντοτε! Και βέβαια εκεί είναι που αποστράτισες στη ζωή σου και δεν τους δίνεις πλέον σημασία. Ή αποδείχθηκε ότι έκανες λάθος και πρέπει να τα επαναφέρεις και να αποδώσεις δικαιοσύνη…

Πιστεύετε ότι υπάρχουν συγγραφείς ή τελοσπάντων άνθρωποι, που καταθέτουν την ψυχή τους, για να την καταθέσουν λόγω φήμης ή που το κάνουν γιατί έχει μεστώσει μέσα τους μία ολόκληρη κατάσταση και θέλουν με αυτό τον τρόπο να την εκφράσουν;
Όχι… Δεν υπήρξε ποτέ συγγραφέας που έχει γράψει με την ψυχή του για να αποκτήσει φήμη. Αποκλείεται. Τώρα, αν υπήρξαν δυο-τρεις στην ανθρωπότητα, δεν τους ξέρω… Αλλά, απ’ ό,τι ξέρω, από το μεγαλύτερο μέχρι το χειρότερο συγγραφέα παγκοσμίως, οι συγγραφείς υποφέρουν για να γράψουν. Βεβαίως, άλλοι είναι σπουδαίοι, όπως ο Ντοστογιέφσκι κι άλλοι είναι δεύτεροι και τρίτοι.

Όπως σπουδαίος είστε κι εσείς!
Δεν ξέρω τι είμαι… Το τι είμαι το αποφασίζουν κυρίως ο κόσμος, οι κριτικοί και ιδίως οι αναγνώστες.
 
Δεν είναι σημαντικό ότι μιλάτε στις καρδιές μας;
Ναι. Στις καρδιές μιλώ και με τα τραγούδια μου…

Ο ρομαντισμός πιστεύετε ότι είναι μελαγχολικός;
Όχι… Μπορεί να είναι κι άλλα, πολλά πράγματα.

Κι αλέγκρος;
Βέβαια και αλέγκρος!

Επειδή έχετε γράψει και μυθιστορήματα και ποιήματα… Πολλά από τα ποιήματά σας έχουν μελοποιηθεί κιόλας… Ξεχωρίζετε κάποιο σαν αγαπημένο ή λέτε «Είναι όλα παιδιά μου, δεν μπορώ»;
Όχι, όταν έχω ένα βιβλίο που είναι «τραυματισμένο βαριά» και δεν μου αρέσει… Έχω στη μπάντα δυο-τρία βιβλία που δεν είναι της προκοπής και έχω αρχίσει και τα διορθώνω σιγά σιγά. Σήμερα μισή σελίδα, την άλλη μέρα τρεις προτάσεις, την τρίτη μέρα μία πρόταση ή μία λέξη…

Ανέκαθεν πάντως είχατε την ανάγκη να το κάνετε αυτό… να γράφετε…
Ναι…

Επειδή ο κατάλογος των ερωτήσεων είναι ατελείωτος, εγώ θα σας ρωτήσω κάτι τελευταίο εδώ. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος σας πετυχαίνει στο δρόμο. Εξαπίνης εντελώς. Και σας λέει «Μάνο, Μάνο, έλα εδώ. Τρία τραγούδια σου».
Δεν ξέρω, δεν ξέρω… Κάποτε έλεγα… Αλλά με τα χρόνια είδα ότι δεν είναι τρία, είναι δεκατρία… Δεν μπορώ να απαντώ έτσι, θέλει σκέψη. Ακόμα και για τα δυσάρεστα πράγματα πρέπει να σκεφτόμαστε. Ιδίως εκεί πρέπει να σκεφτόμαστε περισσότερο. Και ιδιαίτερα τις στιγμές που πρέπει να αποδώσουμε δικαιοσύνη. Εκεί έχεις το ένα χέρι στη φωτιά και τ’ άλλο στο Ευαγγέλιο, που λέει κι ο Νίκος Γκάτσος…

Έχει τύχη ο Έλληνας, κύριε Ελευθερίου;
Παρακαλώ;

Έχει τύχη ο Έλληνας;
Το τύχη με ήτα το έχετε;

Μάλιστα.
Μην σου τύχει…

Μαρία Ασημακοπούλου, Κώστας Κούλης