Το έργο του Μάνου Κουνουγάκη «Το Φίλεμα», που παρακολούθησα στο Θέατρο Άβατον, είναι εμπνευσμένο από ένα αληθινό γεγονός, που σημάδεψε τη μνήμη της Κρήτης την εποχή της ναζιστικής κατοχής.

Στο κέντρο της ιστορίας ένα αντρόγυνο, ο Γιόζεφ και η Άννα, ιδιοκτήτες ενός καφενείου και φημισμένοι για τη φιλοξενία τους, καλούνται να φιλοξενήσουν δύο Γερμανούς στρατιωτικούς, έναν διοικητή και μία λοχαγό, καθώς και έναν δωσίλογο. Τον Ιάκωβο Μαγιά. Λίγο πριν την εκτέλεση είκοσι πέντε συγχωριανών τους.

Η σκηνοθεσία της Λίνας Αλτιπαρμάκη κινείται ανάμεσα στο ρεαλιστικό και το συμβολικό, υφαίνοντας μια ατμόσφαιρα σιωπής και αγωνίας. Το τραπέζι που στρώνεται για τους κατακτητές λειτουργεί ως μικρογραφία ολόκληρης της ανθρώπινης συνθήκης. Εκεί όπου η φιλοξενία συναντά τη βία, η ευγένεια δοκιμάζεται από το μίσος και η ανθρωπιά έρχεται αντιμέτωπη με τον φόβο.

Ο ρόλος του Γιόζεφ, εύστοχα και εξαιρετικά ερμηνευμένος από τον Γιάννη Χαρμπάτση, αποτελεί τον ηθικό πυρήνα του έργου. Παρότι θεωρείται «υπάνθρωπος» από τους γύρω του, είναι εκείνος που διατηρεί την ανθρωπιά του ακόμη και στις πιο σκοτεινές στιγμές. Και με αυτό τον όρο – ανθρωπιά – εννοούμε όλες τις αξίες που μας καθιστούν ανώτερους από το ένστικτο της επιβίωσης, της υπεροχής και που μας ξεχωρίζουν από τα υπόλοιπα πλάσματα της γης. Οι αξίες του χαρακτηρίζονται από φιλοξενία και ελπίδα προς τους ξένους. Η στάση του απέναντι στους κατακτητές δεν είναι αφέλεια, αλλά συνειδητή επιλογή, δηλαδή μια πράξη αντίστασης απέναντι στη βαρβαρότητα, ένα όχι στην εκδίκηση που δηλητηριάζει τα πάντα.

Στον ρόλο της Άννας η Ντόρα Μάτσικα από την άλλη, ενσαρκώνει τη σπαρακτική ανθρώπινη ανάγκη για δικαιοσύνη, που φλερτάρει επικίνδυνα με την εκδίκηση. Στο βλέμμα της καθρεφτίζεται η αγωνία μιας γυναίκας που έχει χάσει τα πάντα και ψάχνει διέξοδο στο μίσος.

Κάθε ένας από τους στρατιωτικούς, ο διοικητής Κλίνσμαν, η λοχαγός Μαρία Μάουερ, μαζί τους και ο Ιάκωβος Μαγιάς, φέρουν μια βαριά συνείδηση. Παρότι στο θεατρικό πλαίσιο θεωρούν ότι εκτελούν το “χρέος” τους, τις εντολές, ή μια ανώτερη λογική που τους επιβάλλει διακρίσεις και υπεροχές, τα βλέμματα, οι παύσεις και οι εσωτερικές ρωγμές στις ερμηνείες τους αποκαλύπτουν την αμφιβολία και τον πόνο.

Το έργο δεν παρουσιάζει τους στρατιωτικούς ως μονοδιάστατους κακούς, αλλά τους δείχνει να στέκονται μεταξύ πίστης σε μια ιεραρχία ανωτέρων και κατωτέρων και μιας αίσθησης ότι, με τον τρόπο αυτό, έχουν επιδεινώσει την ανθρώπινη κρίση. Επιθυμούν να πιστέψουν ότι οι πράξεις τους είχαν έναν ανώτερο σκοπό, ότι η βία και οι εκτελέσεις αναβαθμίζουν την τάξη, αλλά αυτό το αφήγημα φαίνεται σαν παραλήρημα που επιδιώκει να καλύψει την ενοχή τους.

Στο τέλος, όμως, η αλώβητη φιλοξενία, η ακλόνητη αίσθηση του χρέους του Γιόζεφ και το γεγονός ότι χάρη σ’ αυτήν μπορεί να υπάρξει ελπίδα, αγγίζει τις συνειδήσεις των στρατιωτικών. Είναι μια στιγμή όπου η ανθρωπιά παίζει τον ρόλο της λύτρωσης.

Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το έργο θέτει ένα ηθικό δίλημμα. Όσο μαθαίνουμε ότι το ψέμα είναι λάθος, υπάρχουν στιγμές όπου το ψέμα λειτουργεί ως το σωστότερο ως μέσο αντίστασης ή προστασίας. Αυτό το ηθικό στοιχείο κάνει το έργο ακόμα πιο σύνθετο και βαθιά συγκινητικό.

Η σκηνοθετική ματιά αξιοποιεί με ακρίβεια τον περιορισμένο σκηνικό χώρο, μετατρέποντας το καφενείο σε τόπο εξιλέωσης και αναστοχασμού. Ο φωτισμός ήταν εύστοχα ρυθμισμένος και εναλλασσόμενος, έτσι ώστε να προσανατολίζει συναισθηματικά το κοινό στην ιστορία της πλοκής, γεγονός που δεν αφορά μόνο τους χαρακτήρες, αλλά και το ίδιο το ανθρώπινο είδος.

Το «Φίλεμα» δεν είναι απλώς μια σύγχρονη ιστορία εμπνευσμένη από την κατοχή. Είναι μια αλληγορία για την εποχή μας, για τη στάση που επιλέγουμε απέναντι στον «άλλο», για τα όρια της φιλοξενίας, για την ευθύνη και το δίλλημα του ανθρώπου να παραμένει άνθρωπος, ακόμη και όταν οι συνθήκες σε δοκιμάζουν. Μέσα από τη λιτή αλλά βαθιά συγκινητική του γραφή, ο Μάνος Κουνουγάκης μας υπενθυμίζει ότι η πραγματική δύναμη δεν βρίσκεται στην εκδίκηση, αλλά στην ικανότητα να προσφέρεις και να ελπίζεις ακόμα και σε εκείνον που σε πληγώνει.

Αρετή Μερκούρη

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.

Κείμενο: Μάνος Κουνουγάκης

Σκηνοθεσία: Λίνα Αλτιπαρμάκη

Μουσική: Χρήστος Γαλάνης, Γιάννης Σαρρής

Σύμβουλος Παραγωγής/ Casting: Κατερίνα Σταθοπούλου

Οπτική Ταυτότητα Παράστασης: Ιωάννης Κ. Τσίγκας

Φωτογραφίες: Κατερίνα Καραδημήτρη

Υπεύθυνη Φωτισμών/Σκηνικών: Αποστολία Ζησιμοπούλου

Video Art: Στέφανος Schultz

Υπεύθυνη επικοινωνίας: Γιώτα Δημητριάδη

Παίζουν: Αντώνης Βούλτσος- Δαμουλάκης (Διοικητής Κλίνσμαν), Ευγενία Μαραγκού (Λοχαγός Μαρία Μάουερ), Ντόρα Μάτσικα (Άννα), Νίκος Στεργιώτης (Ιάκωβος Μαγιάς) και  Γιάννης Χαρμπάτσης (Γιόζεφ)

Πληροφορίες:

Πρεμιέρα 2ης σεζόν 10 Οκτωβρίου

Τελευταία παράσταση 28/11

Κάθε Παρασκευή στις 21:00

Τιμές εισιτηρίων: 15 ευρώ κανονικό (στο more και στο ταμείο του θεάτρου), 12 ευρώ

μειωμένο (φοιτητικό, ΑμεΑ, ανέργων, άνω των 65), 7 ευρώ ατέλεια ΣΕΗ

Προπώληση: https://www.more.com/gr-el/tickets/theater/filema-2os-xronos

Διάρκεια: 90 λεπτά

Θέατρο Άβατον

Διεύθυνση: Ευπατριδών 3, Αθήνα 118 54 / 5 λεπτά από το μετρό του Κεραμεικού

Τηλέφωνο: 21 0341 2689