Μια ανάσα πριν πέσει η αυλαία στα καλοκαιρινά θέατρα, ο «Φιλοκτήτης» του Γιώργου Κιμούλη έρχεται να υπογραμμίσει τη διαχρονικότητα των αρχαίων κειμένων και να υψώσει μια κραυγή ενάντια στην πολιτεία και το άδικο.

Το σχήμα Ὕβρις – Ἄτη υποβόσκει αθέατα στο έργο του Σοφοκλή. Εδώ δεν συγκρούονται θεοί και άνθρωποι, αλλά άνθρωποι με ανθρώπους· δύο διαφορετικές ηθικές έρχονται αντιμέτωπες. H ηθική του δόλου, όπως την εκπροσωπεί ο Οδυσσέας του Θοδωρή Κατσαφάδου και η ηθική του Νεοπτόλεμου, γιου του Αχιλλέα, τον οποίο ερμηνεύει ο Δημήτρης Γκοτσόπουλος. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο Φιλοκτήτης, ταυτόχρονα θύμα και καταλύτης της δράσης, που ενσαρκώνει ο Γιώργος Κιμούλης.

Η παράσταση αναδεικνύει έναν ανελέητο πόλεμο συναισθηματικών συγκρούσεων και ηθικών διλημμάτων, με την πλάστιγγα να ταλαντεύεται ανάμεσα στο δίκαιο και το άδικο. Από ποια «στόφα» είναι φτιαγμένη τελικά η ηθική; Από εκείνη του νικητή που δεν διστάζει να πατήσει επί πτωμάτων; Ο Οδυσσέας εμφανίζεται με πύρινο λόγο και αιχμηρή ρητορική, χρησιμοποιώντας δόλο και διαστρέβλωση της αλήθειας. Υπηρετεί το συμφέρον, αδιαφορώντας για τον πρώην συμπολεμιστή του, τον Φιλοκτήτη. Χωρίς ενσυναίσθηση, οίκτο ή συμπόνια, έχει έναν και μόνο στόχο. Nα αποσπάσει το τόξο του Ηρακλή, γιατί διαφορετικά – όπως όρισε ο χρησμός – οι Αχαιοί δεν θα κατακτήσουν ποτέ την Τροία. «Έχω μάθει να νικάω, με κάθε τρόπο. Είμαι αυτός που οι περιστάσεις απαιτούν», δηλώνει ο Οδυσσέας διά στόματος Κατσαφάδου. Είναι ανέντιμος; Ρεαλιστής; Αλαζόνας; Ή μήπως απλώς το διαχρονικό πρόσωπο της εξουσίας; Ο Κατσαφάδος τον ερμηνεύει με ένταση και στόμφο – ίσως λίγο παραπάνω από όσο χρειάζεται για έναν δόλιο, μοχθηρό χαρακτήρα που δεν γνωρίζει ευθύτητα – αποδεικνύοντας ωστόσο για άλλη μια φορά την καταξιωμένη πορεία του και την αγάπη που του τρέφει το θεατρόφιλο κοινό.

Ο «Φιλοκτήτης» φωτίζει μια σκληρή ιστορία εγκατάλειψης και ανθρώπινου πόνου. Χτυπημένος από δηλητηριώδες φίδι στο ιερό της Αθηνάς, ο ήρωας υποφέρει από μια ανίατη πληγή. Ο πόνος του γίνεται ανυπόφορος για τους συμπολεμιστές του, οι οποίοι, με τη σύμφωνη γνώμη του Οδυσσέα και των Ατρειδών, τον εγκαταλείπουν αβοήθητο στη Λήμνο, ενώ εκείνοι συνεχίζουν τον δρόμο τους για την Τροία. Δέκα χρόνια παραμένει απομονωμένος σε μια σπηλιά στη Λήμνο, όσο διαρκεί ο Τρωικός Πόλεμος. Το εμπνευσμένο, λιτό και απολύτως επαρκές σκηνικό της Μαρίας Φιλίππου γίνεται σύμβολο της απομόνωσης, τόπος εγκλεισμού αλλά και αναγέννησης του ήρωα. Εκεί «αναδύεται» ο Κιμούλης, που δεν υποδύεται, αλλά γίνεται ο Φιλοκτήτης. Η κινησιολογία του, η φωνή, οι εκφράσεις του, συντονίζονται με το συναίσθημα του θεατή, δημιουργώντας μια υποκριτική εμπειρία μαγνητική. Ο ήρωας γίνεται φωνή αξιοπρέπειας απέναντι στην ανηθικότητα, αμετανόητος υπερασπιστής της τιμής και της αυθεντικότητας. «Μια ανοιχτή πληγή είμαι… η ανάγκη γεννάει μεγάλη δύναμη, κοίτα που ζω, μια σκιά καπνού είμαι», μονολογεί, και το κοινό ανατριχιάζει. Ο Γιώργος Κιμούλης, ο Γιώργος για όλο το κατάμεστο θέατρο, που ζητωκραύγασε «μπράβο» στο τέλος της παράστασης, που κατέχει τον κεντρικό ρόλο και τη σκηνοθετική ματιά, άρτια, ταπεινά με σεβασμό στο κοινό του. Κάθε φορά που βλέπω τον Κιμούλη στο θέατρο, νιώθω την ίδια έλξη για την υποκριτική του δεινότητα, τη λεπτότητα και την αφοσίωση με την οποία προσεγγίζει κάθε ρόλο.

Δύο κόσμοι αντιπαρατίθενται. O Φιλοκτήτης και ο Οδυσσέας, η παλιά γενιά σε δύο ακραίες εκδοχές. Ο πρώτος, εκπρόσωπος της αξιοπρέπειας, παραμένει ακλόνητος στην ηθική του· ο δεύτερος, εκπρόσωπος της απάτης, πατά επί πτωμάτων για να επιτύχει τον σκοπό του. Ανάμεσά τους, ο Νεοπτόλεμος – το νέο που αναζητά τον δρόμο του. Ο Γκοτσόπουλος καλείται να αποσπάσει το τόξο του Ηρακλή, δώρο του ίδιου του ήρωα στον Φιλοκτήτη, όταν εκείνος τον βοήθησε να απαλλαγεί από τα μαρτύρια του δηλητηριασμένου χιτώνα. Θα γίνει θύτης ή λυτρωτής; Θα υπακούσει στον λόγο του Οδυσσέα και θα προδώσει τον Φιλοκτήτη ή θα αναδειχθεί σε «άξιο γιο σπουδαίου πατέρα»; Θα λυγίσει στις προτροπές του Οδυσσέα ότι «το ψέμα δεν είναι άτιμο αν σε σώσει»; Θα επιμείνει να προτιμά «να χάσει έντιμα, παρά να κερδίσει άτιμα»; Ανάμεσα σε δύο μεγαθήρια της υποκριτικής, ο Γκοτσόπουλος τόλμησε να είναι έντιμος στον ρόλο του, χωρίς πομπώδεις τραγικές υποκριτικές φανφάρες. Ακέραιος και ταπεινός, χειροκροτήθηκε εγκάρδια από το κοινό, ιδιαίτερα από τις κυρίες που τον είχαν παρακολουθήσει πιστά και στον ‘Άγιο έρωτα’.

Ο «Φιλοκτήτης» του Κιμούλη είναι μια παράσταση-ωδή στην αδικία, την πολιτική εξουσία και την ανθρώπινη ύπαρξη. «Όταν οι αρχηγοί παρανομούν, δίνουν το παράδειγμα στους πολίτες, να κάνουν το ίδιο. Οι άτιμοι ζουν και οι τίμιοι πεθαίνουν. Και όσο κι αν θες να υμνείς τους Θεούς, η αδικία τους σε πνίγει, όμως ο σεβασμός δεν πεθαίνει μαζί με τους ανθρώπους. Και ζωντανοί και νεκροί, αυτό ζητούν». Μια παράσταση ολόκληρη, τροφή για σκέψη και προβληματισμό και μια πικρή παραδοχή στο τέλος, ότι στον αιώνα τον άπαντα, τα ίδια συμβαίνουν, «σε ένα κόσμο άτιμο, το κακό επιπλέει και η αδικία θα πνίγει τους αδύναμους». Ούτε Θεοί, ούτε Δαίμονες τους σώζουν. Μόνο, ίσως, η μνήμη, η αξιοπρέπεια και η τέχνη.

Ελευθερία Καμπούρογλου

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Ερμηνεύουν: Γ. Κιμούλης, Δ. Γκοτσόπουλος, Θ. Κατσαφάδος.

Συμμετέχει 7μελής Χορός.

Μετάφραση – σκηνοθεσία: Γιώργος Κιμούλης

Σκηνικά: Μαρία Φιλίππου

Μουσική: Ανδρέας Κατσιγιάννης

Κοστούμια: Σοφία Νικολαΐδη, Ίλια Στριγγάρη

Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου

Κινησιολογία: Κυριάκος Κοσμίδης

Creative agency: GridFox