Παρατηρώντες: Βρικόλακες @ Θέατρο Radar

Οι Βρικόλακες του Χένρικ Ίψεν (στα νορβηγικά Gengangere, που σημαίνει «αυτοί που επιστρέφουν στη γη»), είναι ένα θεατρικό έργο τριών πράξεων, γραμμένο το φθινόπωρο του 1881. Εκδόθηκε σε βιβλίο τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και ανέβηκε για πρώτη φορά στη σκηνή το 1882. Ανήκει στα ρεαλιστικά κοινωνικά δράματα του Νορβηγού συγγραφέα και θεωρείται μια από τις πιο σημαντικές δημιουργίες της παγκόσμιας δραματουργίας.

Το έργο αποτελεί μια αιχμηρή κριτική στην υποκρισία και τη διαφθορά της κοινωνίας της εποχής. Ο Ίψεν, μέσα από τη ρεαλιστική αποτύπωση των ανθρώπινων σχέσεων και την τολμηρή θεματολογία του, στρέφεται εναντίον του καθωσπρεπισμού, των μικροαστικών αντιλήψεων και της επιρροής της εκκλησίας. Από την πρώτη του παράσταση, το έργο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, λόγω της σκληρής αλήθειας που αποκάλυπτε και της ευθείας σύγκρουσής του με τα κοινωνικά ταμπού. Παρ’ όλες τις αντιδράσεις, το έργο κατάφερε να καθιερωθεί και να αναγνωριστεί ως αριστούργημα.

Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από την Έλενα Άλβινγκ, που υποδύεται η Αναστασία Παπαστάθη, μια γυναίκα που προσπαθεί να διατηρήσει την κοινωνική εικόνα της οικογένειάς της, διοργανώνοντας μια γιορτή στη μνήμη του εκλιπόντος άντρα της, του λοχαγού Άλβινγκ. Στην πραγματικότητα, η γιορτή αυτή είναι μια προσπάθεια να καλυφθούν τα σκοτεινά μυστικά του παρελθόντος και να εξαγνιστεί η εικόνα του αποθανόντος, τόσο απέναντι στον γιο της, Όσβαλντ, όσο και απέναντι στην κοινωνία. Ωστόσο, τα γεγονότα εξελίσσονται με απρόβλεπτο τρόπο και η κυρία Άλβινγκ έρχεται αντιμέτωπη με την αλήθεια, την οποία τόσο καιρό προσπαθούσε να κρύψει.

Ο Ίψεν αποτυπώνει με ρεαλισμό τη μάχη των ηρώων του απέναντι στις καταπιεστικές κοινωνικές δομές, τις σκουριασμένες αντιλήψεις και τα ψυχολογικά τραύματα που κουβαλούν από την οικογενειακή τους κληρονομιά. Οι «βρικόλακες» του έργου δεν είναι υπερφυσικά όντα, αλλά οι βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις και τα καταπιεστικά ιδανικά που στοιχειώνουν την ανθρώπινη ψυχή, επηρεάζοντας τις αποφάσεις και τη ζωή των ηρώων.

Η κυρία Άλβινγκ προσπαθεί να προστατεύσει τον γιο της από την καταστροφική επιρροή του πατέρα του. Όμως, η μοίρα και οι συνέπειες των πράξεων του παρελθόντος φαίνεται να υπερβαίνουν κάθε προσπάθειά της. Όταν στο παρελθόν ζήτησε τη βοήθεια του πάστορα Μάντερς, εκείνος την έπεισε να επιστρέψει στο «καθήκον» της, υποτάσσοντας τη ζωή της στη θέληση της κοινωνίας και του συζύγου της.

Οι ήρωες του Ίψεν είναι τραγικές φιγούρες που διεκδικούν με απεγνωσμένο τρόπο το φως και την ελευθερία της ζωής. Ωστόσο, η σύγκρουσή τους με τις παλιές αξίες και τα δεσμά του παρελθόντος τους καθιστά ανίκανους να ξεφύγουν από την κληρονομιά των γονιών τους. Μέσα από τις συγκρούσεις και τα ηθικά διλήμματα, ο Ίψεν θέτει ένα καίριο ερώτημα. Τι θα επικρατήσει στο τέλος; Η αλήθεια ή τα υποκριτικά «ιδανικά» της κοινωνίας;

Η απόδοση-σκηνοθεσία του έργου από την Αναστασία Παπαστάθη, που παρουσιάζεται στο Θέατρο Radar από τις 8 Νοεμβρίου, φέρνει στο προσκήνιο τη σκοτεινή ατμόσφαιρα της εποχής, ενώ οι εξαιρετικές ερμηνείες των ηθοποιών ζωντανεύουν τις τραγικές φιγούρες του Ίψεν. Τα σκηνικά και τα κοστούμια συμβάλλουν στην απόδοση της αίσθησης της ασφυξίας και της κοινωνικής καταπίεσης, ενώ το κοινό ταξιδεύει σε μια εποχή όπου το άτομο καταπιέζεται και αναγκάζεται να κρύβει τα πραγματικά του συναισθήματα και τις επιθυμίες του.

Μέσα από την ένταση και τη δραματική εξέλιξη του έργου, το κοινό καλείται να αναλογιστεί το βάρος της οικογενειακής κληρονομιάς και τις εσωτερικές μάχες που καθορίζουν τη ζωή κάθε ανθρώπου.

Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το έργο αποτελεί μια βαθιά τομή για την ισότητα των φύλων και το δικαίωμα στην ελεύθερη αυτοδιάθεση. Είναι μια κραυγή ενάντια στην υποκρισία και τη διαφθορά, καταδεικνύοντας τα δεσμά που επιβάλλει η κοινωνία. Η επιτυχημένη κινησιολογία των ηθοποιών, σε συνδυασμό με το παιχνίδι σκιάς και φωτός και τη μουσική υπόκρουση που υπογραμμίζει αυτά τα μηνύματα, ενισχύει τη δραματική ένταση και αποδίδει ιδανικά τη θεματολογία του έργου.

Ανθή Κωστοπούλου

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.