Παρατηρώντες: Φιλοκτήτης @ Θέατρο Βεάκειο, Πειραιάς

Ποτέ δεν είναι εύκολη υπόθεση για μένα η αρχαία τραγωδία. Την ανταμώνω πάντοτε με δέος, αλλά και με μια δόση αμφιβολίας. Το μεταμοντέρνο συνονθύλευμα των πετσοκομμένων κειμένων, των φθηνών εφέ και των άγαρμπων μεταπηδήσεων στο σήμερα, μου προκαλεί ίλιγγο, αν όχι δυσφορία. Διότι η αξία της αρχαίας τραγωδίας έγκειται ακριβώς στην αυθεντικότητά της, που ταξιδεύει στον χρόνο και φτάνει σε εμάς ανόθευτη, χωρίς επιτηδεύσεις… Σε αυτήν την περίπτωση, ο «Φιλοκτήτης», σε σκηνοθεσία Γιώργου Κιμούλη, τα καταφέρνει εξαιρετικά. Στο Βεάκειο ο χώρος μεταμορφώνεται, ενώ το κοινό βυθίζεται νωχελικά στον κόσμο που οραματίστηκε ο Σοφοκλής περίπου είκοσι πέντε αιώνες πριν.

Στην ακατοίκητη Λήμνο, ο Φιλοκτήτης συμβιώνει καθημερινά με την πίκρα της προδοσίας. Δέκα χρόνια πρωτύτερα, ο Οδυσσέας και ο στρατός των Ατρειδών, τον εγκατάλειψαν στο νησί, μόνο και λαβωμένο από μια αγιάτρευτη πληγή. Μόνο ένας χρησμός που προλέγει την άλωση της Τροίας, πείθει τον Οδυσσέα να επιστρέψει στη Λήμνο, συνοδευόμενος από τον Νεοπτόλεμο, γιο του Αχιλλέα. Η αποστολή του είναι ξεκάθαρη. Να αποσπάσει το περίφημο τόξο του Φιλοκτήτη και να διασφαλίσει την κυρίευση του Ίλιου. Ο Νεοπτόλεμος γίνεται το μέσο εκπλήρωσης του χρησμού. Πρέπει ο ίδιος να ξεγελάσει τον Φιλοκτήτη, υπερνικώντας τον δισταγμό και τις ηθικές του αναστολές.

«Η μοίρα παίζει με τους ανθρώπους, αλλά η ελπίδα είναι αθάνατη».

Ο Γιώργος Κιμούλης δεν υποδύεται τον Φιλοκτήτη. Τον ανασταίνει! Κάθε λέξη που ξεπηδά απ’ τα χείλη του κουβαλά τον πόνο μιας ψυχής ταλαιπωρημένης, που αρνείται, ωστόσο, να υποταχτεί στη μοίρα της. Το κοινό δεν έχει επιλογή. Αιχμαλωτίζεται μεμιάς στο πάθος που μεταφέρει στη σκηνή. Ο στιβαρός Θοδωρής Κατσαφάδος, στον ρόλο του Οδυσσέα και ο γοητευτικός Δημήτρης Γκοτσόπουλος, στον ρόλο του Νεοπτόλεμου, πλαισιώνουν δυναμικά τον τραγικό ήρωα, αυτό το φάντασμα που μετεωρίζεται διαρκώς ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο…

Οι στρατιώτες του Νεοπτόλεμου (Παναγιώτης Κατσίκης, Μανώλης Κλωνάρης, Κώστας Κοράκης, Θεοφίλης Πασχάλης, Βασίλης Πουλάκος, Μάριος Τζόγκανος και Γιώργος Τσουρουνάκης), συναπαρτίζουν τον χορό, αυτή τη συλλογική φωνή που παρεισφρέει διακριτικά στην πλοκή, φωτίζοντας τις ανεξερεύνητες πλευρές της. Το γεγονός ότι παρουσιάζονται ντυμένοι με ρούχα ΜΑΤ προσωπικά με ξένισε, παρόλο που εκτίμησα την απόπειρα αναγωγής στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Οι λοιπές ενδυματολογικές επιλογές της Σοφίας Νικολαΐδη και της Ήλιας Στριγγάρη, όπως και τα σκηνικά της Μαρίας Φιλίππου, ήταν πλήρως εναρμονισμένα με τον παλμό του έργου. Άξια επαίνου είναι επίσης η μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη. Η πολυφωνική ωδή στην Κυβέλη συγκεκριμένα, που συνέπεσε εντελώς συγκυριακά με τις καμπάνες της Ιερής Μητρόπολης, με στοιχειώνει ακόμα και τώρα, που γράφω αυτό το κείμενο.

Η σκηνοθετική γραμμή του Κιμούλη τίμησε αναμφίβολα το αρχαίο δράμα, αν και η συναισθηματική κορύφωση της παράστασης δεν συγχρονίστηκε με το τέλος της. Παρόλα αυτά, η ζωντάνια διατηρήθηκε ανέπαφη μέχρι το φινάλε, κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού. Σε τελική αποτίμηση, η παράσταση ήταν υποδειγματική, αφού κατάφερε να αποτυπώσει όλα τα κομβικά σημεία του έργου, δίχως να φλυαρήσει δευτερόλεπτο. Τη νεότητα που ζυμώνεται με τον θάνατο, την ηθική που κονταροχτυπιέται με τον δόλο, το ψέμα που πασχίζει διαρκώς να ανατρέψει την αλήθεια…

Αν με ρωτούσε κανείς τι συγκράτησα πιο έντονα από τον «Φιλοκτήτη», θα απαντούσα την αλληλεγγύη που οφείλει να διατρέχει τον πυρήνα κάθε ανθρώπινης ύπαρξης. Όπως πολύ εύστοχα έθεσε ο Σοφοκλής, προτού καν εφεύρουμε την έννοια της ενσυναίσθησης, όταν η ευτυχία επισκέπτεται τους ανθρώπους, εκείνοι οφείλουν να θυμούνται τους δυστυχείς και τους πονεμένους. Μόνο έτσι έχει νόημα ο ανθρώπινος βίος. Μόνο έτσι αξίζουμε να λεγόμαστε άνθρωποι.

Μυρτώ Γρηγοριάδη

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.