Παρατηρώντες: Οιδίνους @ Τεχνοχώρος Φάμπρικα

Πόση οδύνη χωράει σε μια σκηνή; Και πόση τόλμη χρειάζεται για να κοιτάξει κανείς αυτή την οδύνη κατάματα; Ο «Οιδίνους» του Θανάση Τριαρίδη δεν διηγείται. Παλινδρομεί, σφαδάζει, υποφέρει. Ο τίτλος σημαίνει κυριολεκτικά πρησμένος νους (οἰδέω + νους). Η πρώτη πράξη ξεκινά με δύο πρόσωπα κι ένα σκοτάδι πυκνό, σαν τη σιωπή που τα χωρίζει. Μια σιωπή αντιφατική, γεμάτη λέξεις που κυνηγούν την αλήθεια, μα μονίμως την προσπερνούν.

Συνομιλώντας με την τραγωδία του Σοφοκλή, ο Τριαρίδης αναπαράγει την οιδιπόδεια συλλογιστική, προσδίδοντάς της ψυχαναλυτική χροιά. Στο εξαιρετικό του κείμενο, αναδεικνύονται αφενός οι ασυνείδητες επιθυμίες που αψηφούν κάθε ηθικό κανόνα και αφετέρου οι αυταπάτες που αιμοδοτούν καθημερινά τους μικρούς, οικογενειακούς μας μύθους. Η δράση εκτυλίσσεται αποκλειστικά σε ένα δωμάτιο, όπου ένα ζευγάρι φιλολόγων ετοιμάζεται να γιορτάσει τα δέκατα όγδοα γενέθλια του νεκρού παιδιού τους. Ο πατέρας, αρνούμενος να δεχτεί την απώλεια του γιου του, ανθίσταται εμμονικά στην πραγματικότητα και σκαρφίζεται ένα νοσηρό κόλπο για να τον διατηρήσει στη ζωή. Διχοτομεί την ύπαρξή του ανάμεσα σε Γιο και σε Πατέρα, φυλακίζοντας εκείνον και τη γυναίκα του σε ένα εφιαλτικό παιχνίδι ρόλων, που αγγίζει τα όρια της διαστροφής.

Παρόλο που οι δυνατότητες του Τεχνοχώρου Φάμπρικα είναι περιορισμένες (η σκηνή είναι φοβερά μικρή), ο Βαγγέλης Μάγειρος πετυχαίνει ένα άρτιο αποτέλεσμα. Ως σκηνοθέτης δεν φοβάται τη σκληρότητα του έργου – αντίθετα την επιδιώκει – χωρίς βέβαια να της επιτρέπει να γίνεται αυτοσκοπός. Σε ορισμένες σκηνές βίας οι θεατές χαμηλώνουν το βλέμμα, όχι τόσο από αποστροφή, όσο από μια κληρονομημένη, θαρρείς, ενοχή, που τους υπενθυμίζει τις δικές τους ανομολόγητες επιθυμίες. Κι όμως, τίποτα δεν δείχνει φθηνό ή πρόστυχο και αυτό είναι σημαντικό αν λάβουμε υπόψη τα αιμομικτικά υπονοούμενα της παράστασης.

“θαρρείς μια αστραπή σκίζει την νύχτα κι έπειτα απομένει η νύχτα σκισμένη”…

Η δραματουργική απόδοση της τρέλας μοιάζει με ναρκοπέδιο. Σε κάθε βήμα κινδυνεύεις να σκοντάψεις σε περιττούς μελοδραματισμούς. Οι ηθοποιοί του «Οιδίνους» δεν κάνουν τίποτα τέτοιο. Χτίζουν τους ρόλους τους προσεκτικά, αφήνοντας τον πόνο να διαχέεται αβίαστα – εξίσου όμως σπαρακτικά. Η Πωλίνα Μαρκάκη υποδύεται μια Ιοκάστη που είναι ταυτόχρονα και Εύα, δίχως να αφήνει καμία χαραμάδα αμφιβολίας για την ερμηνευτική της δεινότητα. Παίζει με τόση αυθεντικότητα, που σου έρχεται να σηκωθείς απ’ τη θέση σου και να την αγκαλιάσεις. Ο Ουσίκ Χανικιάν παραδίδει στο κοινό ψυχή τε και σώματι, μεταπηδώντας από τον ρόλο του πατέρα στου γιου δίχως να τον πιάνει ίλιγγος. Η χημεία μεταξύ των δύο είναι απίστευτη, ενώ η λιτότητα των σκηνικών τους επιτρέπει να γεμίζουν τον χώρο αποκλειστικά με τις ερμηνείες τους.

Η παράσταση ολοκληρώνεται με ένα θολό τέλος, που εγείρει περισσότερους προβληματισμούς από όσους απαντά. Από τη μία, μας κάνει να αναρωτηθούμε γιατί ο μύθος του Οιδίποδα εξακολουθεί να μας απασχολεί τόσο έντονα. Συμβολικά, ο θάνατος του πατέρα-δημιουργού και η επανένωση με τη μητέρα-μήτρα, παραπέμπουν σε μια κυκλικότητα καταστροφής και δημιουργίας, όπου κάθε τέλος εγκαινιάζει μια νέα αρχή. Από την άλλη, μας κάνει να προβληματιστούμε γύρω από τους σκοπούς που υπηρετεί η τέχνη. Χρειαζόμαστε μια τέχνη που θωπεύει ή μια τέχνη που αφυπνίζει; Ο «Οιδίνους» τάσσεται μάλλον υπέρ της δεύτερης άποψης. Πρόκειται για μια παράσταση που δεν φοβάται να βουτήξει στα σκοτεινά νερά της ψυχής, ιδανική για όσους έχουν το θάρρος να κολυμπήσουν στα βαθιά… Σε αυτούς λοιπόν, τη συστήνω ανεπιφύλακτα!

Μυρτώ Γρηγοριάδη

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.