Το 1929 ο Γερμανός γιατρός – και συγγραφέας φυσικά – Friedrich Wolf δημοσιεύει ένα κείμενο για θεατρικό έργο. Τίτλος αυτού “Cyankali”. Κυανιούχο Κάλιο. Μία εντελώς δηλητηριώδης ουσία, η οποία έχει «χρησιμοποιηθεί» πολλές φορές ως μέσο δολοφονίας ή αυτοκτονίας. Η Εύα Μπράουν «κατανάλωσε» το εν λόγω για να τερματίσει τη ζωή της.  

Είσοδος στην αίθουσα «Ωμέγα» του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. Οι ηθοποιοί βρίσκονται ήδη στις θέσεις τους. Είναι όρθιοι και στρέφονται ανά διαστήματα προς μία άλλη κατεύθυνση. Σαν να τους έχουν κουρδίσει να κινούνται έτσι. Το πώς καταφέρνουν και κλειδώνονται στον ρόλο τους, ενώ τόσος κόσμος μπαίνει και κάνει φασαρία… Αξιέπαινο από μόνο τους. Πάνω σε ένα τραπέζι βρίσκεται μία κούκλα βιτρίνας. Έτσι νομίζω δηλαδή… Στην αρχή… Κι όμως, είναι ζωντανός άνθρωπος…

Γερμανικός νόμος 218. «Οποιοσδήποτε διακόπτει εγκυμοσύνη θα υπόκειται σε φυλάκιση, η οποία δεν θα υπερβαίνει τα τρία έτη ή πρόστιμο. Πράξεις, των οποίων τα αποτελέσματα συμβαίνουν πριν την ολοκλήρωση της προσκόλλησης του γονιμοποιημένου ωαρίου στο τοίχωμα της μήτρας, δεν θα θεωρούνται άμβλωση, σύμφωνα με αυτόν τον νόμο».

Ένα ζευγάρι αγκαλιάζεται και… Και εκείνη του λέει πως έχει έξι εβδομάδες καθυστέρηση. Ο τρόμος στα μάτια εκείνου! Δουλεύει σαν θερμαστής, πληρώνεται πενιχρά ποσά για εξαντλητική δουλειά. Και η σύντροφός του εργάζεται, όμως η έλευση ενός παιδιού είναι απίστευτα δαπανηρή…

Ο Wolf πραγματοποιούσε επεμβάσεις άμβλωσης σε διάφορες άτυχες γυναίκες και μάλιστα συνελήφθη και φυλακίστηκε, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, για αυτή του τη δράση. Ήταν το 1931 και η Ναζιστική Γερμανία θεωρούσε αυτό που ασπάζονταν πολλά κράτη ακόμα, σε ολόκληρο τον κόσμο. Μία γυναίκα δεν έχει δικαίωμα να ορίζει το σώμα της; Ακόμα και οι ανιστόρητοι και βάρβαροι Αμερικανοί μας έχουν βάλει τα γυαλιά, αφού, σύμφωνα με τη νομοθεσία τους, το έμβρυο που αναπτύσσεται στη μήτρα, δεν αποτελεί φυσικό πρόσωπο, παρά μόνο αν αναπνεύσει έξω από το σώμα της μητέρας του.

Η κυρία Μάρθα Μπουζιούρη είχε την ιδέα και πήρε όλο αυτό, το οποίο μετέφρασε ο κύριος Κωστής Καλλιβρετάκης και το μετέφερε μπροστά στα μάτια μας, αναλαμβάνοντας και τη σκηνοθεσία. Η ίδια μάλιστα πρωταγωνιστεί, μαζί με μία ομάδα άξιων ηθοποιών. Οι κύριοι Νίκος Κουκάς και Κλέαρχος Παπαγεωργίου και οι κυρίες Γωγώ Καρτσάνα και Εύα Σαμιώτη. Και οι πέντε τους στάθηκαν πολύ υψηλά, όσον αφορά τον τρόπο απόδοσης του κειμένου, ήταν εξαιρετικοί στις στιχομυθίες και στην όλη κίνησή τους. Τσαλακώθηκαν και λύγισαν για τις ανάγκες των ρόλων τους και μάλιστα πήγαν την παράσταση σε άλλα μοτίβα, όταν χρειάστηκε να «ελαφρύνουν» κάπως το κλίμα. Θα εστιάσω λίγο περισσότερο στον κύριο Παπαγεωργίου, ο οποίος έκανε θαυμάσια δουλειά με την πολλαπλή διανομή που του είχε ανατεθεί και κέρδισε τις εντυπώσεις.

Στη Γερμανία εκείνης της εποχής, πολλές γυναίκες που έμεναν έγκυες και δεν επιθυμούσαν να συνεχιστεί η εγκυμοσύνη τους, δεν είχαν στην ουσία λύσεις. Ή θα πήγαιναν σε κάποιο αλμπάνη, ο οποίος θα τις πετσόκοβε και θα κινδύνευαν να πεθάνουν από εσωτερική αιμορραγία ή επιλόχειο πυρετό… Ή θα έπαιρναν Κυανιούχο Κάλιο (πέντε σταγόνες, λέει)… Τα χρήματα τότε ήταν περιττή πολυτέλεια. Η κρίση, τα απόνερα ενός παγκόσμιου πολέμου που είχε τελειώσει δέκα-κάτι χρόνια πριν και η σκιά του επόμενου… Τα κορίτσια πολεμούσαν με θεούς, δαίμονες, γιατροσόφια και μία κοινωνία εχθρική, έτσι ή αλλιώς.

Η δημιουργός έχει στα χέρια της μία παράσταση πολύ βαριά. Είναι έντονα κλειστοφοβική, είναι το θέμα δύσκολα διαχειρίσιμο. Κάνει λοιπόν κάτι που μάλλον δεν θα περίμενε κανείς. Βάζει την παράσταση μέσα στην παράσταση και εμφανίζει ένα πρόσωπο συνολικό, όλων των ηθοποιών δηλαδή, με ροπή στην κωμωδία και μάλιστα σε εκείνη αλά Monty Python! Οι πρωταγωνιστές απευθύνονται ο ένας στον άλλο με τα πραγματικά τους ονόματα, ενώ κάποια εκπληκτικά λογοπαίγνια κάνουν τον κόσμο να γελάσει αβίαστα. Στην ουσία όμως η δαιμόνια σκηνοθέτιδα κάνει τα πράγματα ακόμα πιο αβάσταχτα για το κοινό, αφού την κωμική σκηνή ακολουθεί μία απίστευτα δραματική συνέχεια. Και έτσι η θέαση γίνεται ακόμα πιο κλειστοφοβική.

Γελάς και δεν ξέρεις τι να περιμένεις… Και όταν η άμβλωση φαίνεται πλέον ως η μόνη λύση… Ο Λύκος (Wolf στα γερμανικά, μην ξεχνιόμαστε) προσπάθησε να κάνει τα πρόβατα να θορυβηθούν και να πάρουν στα σοβαρά τα λόγια των γυναικών. «Δικό μου είναι το σώμα». Δικό τους είναι και ας το πάρουν απόφαση κάποιοι κολλημένοι. Είναι μία παράσταση που οφείλουν να δουν όλες οι γυναίκες που θέλουν να λένε και βλέπουν τα πράγματα όπως είναι και όχι όπως τα παρουσιάζουν άλλοι. Είναι μία παράσταση που οφείλουν να δουν όλοι οι άνδρες που διατυμπανίζουν ότι πραγματικά νοιάζονται για τις συντρόφους τους, τις γυναίκες και τις κόρες τους και τις γυναίκες γενικότερα. Νοιάζομαι σημαίνει στηρίζω. Να το βάλουμε καλά στο μυαλό μας; Να το βάλουμε.

Κώστας Κούλης  

Μία παράσταση στη σκιά του προεδρικού διατάγματος 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022), με το οποίο τα πτυχία καλλιτεχνικών σπουδών εξισώνονται με απολυτήριο λυκείου. Θα θέλαμε πολύ να μάθουμε το όνομα εκείνου που σκέφτηκε και έπεισε και τους άλλους να γίνει κάτι τέτοιο. Θα επανέλθουμε.

Πρωτότυπο κείμενο: Friedrich Wolf

Μετάφραση: Κωστής Καλλιβρετάκης

Σύλληψη-Σκηνοθεσία: Μάρθα Μπουζιούρη

Έρευνα-Δραματουργική επεξεργασία: Μάρθα Μπουζιούρη – Παρασκευή Λυπημένου

Συνομιλία με το πρωτότυπο: Η Ομάδα

Σκηνικός Χώρος – Σχεδιασμός Φωτισμών: Ζωή Μολυβδά Φαμέλη

Κοστούμια: Δήμητρα Λιάκουρα

Πρωτότυπη Μουσική – Sound Art: Άννα Στερεοπούλου

Επιμέλεια Κίνησης: Μαριέλα Νέστορα

Βοηθός Σκηνοθέτη: Παρασκευή Λυπημένου

Δημιουργία – Επιμέλεια Videos: Σόφη Χατζοπούλου

Γραφιστικός Σχεδιασμός – Φωτογραφίες: Θοδωρής Πετρόπουλος

Ηθοποιοί: Γωγώ Καρτσάνα, Νίκος Κουκάς, Μάρθα Μπουζιούρη, Κλέαρχος Παπαγεωργίου, Εύα Σαμιώτη

Παραγωγή: PLAYS2PLACE, σε συμπαραγωγή με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Η παράσταση πραγματοποιείται με την οικονομική υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Δημοτικό Θέατρο Πειραιά – Σκηνή Ωμέγα

Από 7 Νοεμβρίου έως 1 Δεκεμβρίου 2024

Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο στις 20.30 και Κυριακή στις 19.00

Προπώληση: https://www.more.com/theater/kyaniouxo-kalio/

Διάρκεια παράστασης: 90 λεπτά

Η παράσταση είναι κατάλληλη από16+.

 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΚΗΝΟΘΕΤΡΙΑΣ

«Μα γιατί να κάνεις μια παράσταση για τις αμβλώσεις; Αφού στην Ελλάδα είναι νόμιμες», ήταν κάποιες φορές ο αντίλογος στο άκουσμα του ανεβάσματος του έργου ΚΥΑΝΙΟΥΧΟ ΚΑΛΙΟ. Ακριβώς αυτή η αθώα ερώτηση καθιστά την παρουσίασή του στην Ελλάδα – και όχι μόνο – επιτακτική σήμερα.

Είναι σημαντικό να ακουστεί πως το δικαίωμα στην άμβλωση απαγορεύεται καθολικά σε 24 χώρες του κόσμου, ενώ περισσότερες από 50 χώρες επιτρέπουν τις αμβλώσεις μόνο όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι (π.χ. όταν κινδυνεύει η υγεία της γυναίκας ή διαπιστώνεται εμβρυϊκή ανωμαλία). Χιλιάδες γυναίκες πεθαίνουν παγκοσμίως κάθε χρόνο από επιπλοκές κατά τη διάρκεια μη ασφαλών αμβλώσεων, επειδή δεν έχουν πρόσβαση σε νόμιμες, ασφαλείς και αξιοπρεπείς ιατρικές υπηρεσίες διακοπής ανεπιθύμητης κύησης, όχι μόνο σε ανελεύθερα ή σκοταδιστικά καθεστώτα, αλλά στην καρδιά του δημοκρατικού κόσμου.

Είναι σημαντικό να ακουστεί πως η διασφάλιση του δικαιώματος των γυναικών σε ασφαλή και αξιοπρεπή άμβλωση δεν είναι κοινωνικά και ιατρικά κατοχυρωμένη, ακόμα και σε χώρες που είναι κατοχυρωμένη νομικά.

Είναι σημαντικό να ακουστεί πως το δικαίωμα στην άμβλωση δεν αμφισβητείται ή παρεμποδίζεται μονάχα, αλλά μπορεί πολύ εύκολα να ανατραπεί όπως μας έδειξε το πρόσφατο παράδειγμα των ΗΠΑ και το πιο οικείο άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως η Πολωνία, η Μάλτα, η Ανδόρρα.

Είναι σημαντικό να ακουστεί πως παρόλες τις απειλές, τις απαγορεύσεις, τις κυρώσεις ή την απαξίωση, οι γυναίκες δεν θα πάψουν να κάνουν αμβλώσεις. Αν είναι απαγορευμένες στον τόπο διαμονής τους, θα ταξιδέψουν σε κάποια άλλη χώρα. Κι αν δεν έχουν τα οικονομικά μέσα να το κάνουν, θα τις κάνουν χωρίς ασφάλεια, ρισκάροντας τη ζωή και την υγεία τους.

Είναι σημαντικό, τέλος, να ακουστεί πως η άμβλωση δεν είναι μια εύκολη επιλογή για καμία γυναίκα. Πως συχνά σηματοδοτεί μια τραυματική εμπειρία για το σώμα και την ψυχή, και πως ίσως έχουν προηγηθεί άλλες μορφές βίας – κοινωνική, ψυχολογική, οικονομική, έμφυλη – προτού οδηγηθεί μια γυναίκα σε μια τέτοια επιλογή.

Όλα τα παραπάνω ζητήματα αναδείχθηκαν μέσα από έρευνα αρχείου, συνεντεύξεις με Ελληνίδες γυναικολόγους, αλλά και άτυπες συζητήσεις με άλλες γυναίκες του στενού φιλικού κι ευρύτερου κύκλου μου, οδηγώντας με να συνειδητοποιήσω και κάτι ακόμα: πως το «κεφάλαιο άμβλωση» παραμένει ένα τεράστιο ταμπού. Από τους κατασταλτικούς νόμους του 1920 μέχρι τα φεμινιστικά κινήματα της δεκαετίας του ‘60, η ιστορία του δικαιώματος των γυναικών επάνω στο σώμα μας ξετυλίγεται σαν να χρειάζεται να αποδείξουμε ότι μας ανήκει. Σαν να χρειάζεται να απαντήσουμε, να λογοδοτήσουμε, να απολογηθούμε σε ένα αόρατο και πανταχού παρόν δικαστήριο που αποφαίνεται πως η άμβλωση είναι έγκλημα.

Ναι, είναι 2024 και χρειάζεται ακόμα να αγωνιζόμαστε και να μιλάμε για όχι αυτονόητα δικαιώματα. Όπως μίλησε στο τέλος της δεκαετία του ’20ο πολιτικοποιημένος γερμανοεβραίος δραματουργός και γιατρός Friedrich Wolf. Μέσα από τη διπλή του ιδιότητα, εμπνεύστηκε το θεατρικό έργο ΚΥΑΝΙΟΥΧΟ ΚΑΛΙΟ και το χρησιμοποίησε ως «όπλο» στον αγώνα των γυναικών για την κατάργηση της διαβόητης παραγράφου § 218 του Γερμανικού ποινικού κώδικα που καθιστούσε παράνομες τις αμβλώσεις, και που θα γινόταν ακόμα πιο αυστηρή με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Βλέποντας την παράσταση να ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων και τελικά να απαγορεύεται στη Γερμανία, ο Wolf φρόντισε να απευθυνθεί σε μαζικότερα ακροατήρια και να καταστήσει το έργο του «αθάνατο» με τη μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη το 1930. Η ύπαρξη της ομώνυμης ταινίας του βωβού κινηματογράφου, το καυστικό χιούμορ του έργου, καθώς και η βιωματική σχέση του συγγραφέα με το θέμα του(ως γιατρού που βοηθούσε στην πραγματοποίηση παράνομων αμβλώσεων ρισκάροντας τη ζωή και την καριέρα του) με γοήτευσαν από την πρώτη στιγμή. Ταυτόχρονα, η πρώτη ύλη ενός agit-propμελοδράματος 100 ετών αποτέλεσε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα σκηνοθετική πρόκληση: να φωτίσω, μέσα από την υφολογική κι αισθητική απόσταση ενός αιώνα, την ομοιότητα συνθηκών και γεγονότων, την τρομακτική δυνητικότητα της Ιστορίας που επαναλαμβάνεται στην τομή πραγματικότητας και μυθοπλασίας